Deze website is bedoeld voor
beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg.
beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg.
herken de
symptomen
symptomen
Tot vorige maand dacht ik dat dit een
voedselallergie was
voedselallergie was
Tot vorige week dacht ik
dat dit arthritis was
dat dit arthritis was
Tot vorige week dacht ik dat dit een
allergische reactie was
allergische reactie was
Nu weet ik wat het wel is:
Leer wat de tekenen en symptomen van hereditair angio-oedeem (HAE) zijn en hoe u deze zeldzame
genetische aandoening bij uw patiënten herkent.1-3
Wat is hereditair angio-oedeem (HAE)?
HAE is een zeldzame, autosomaal dominante, aandoening die potentieel fataal kan zijn. Wereldwijd komt
HAE bij ongeveer 1 op de 50.000 mensen voor. HAE kenmerkt zich door spontane, terugkerende aanvallen van
zwellingen in verschillende delen van het lichaam, zoals de huid en het maag-darmkanaal. Het
klachtenpatroon kan sterk variëren, zelfs binnen families, wat vaak bijdraagt aan late diagnoses. 1-9
keel
genitaliën
voeten
gezicht
buik
handen
Soms kan, voorafgaand aan een aanval, op de plek waar een zwelling ontstaat een rode verkleuring optreden (erythema marginatum)
13,15,17
Zwellingen kunnen in minuten tot uren ontstaan en in uren tot dagen weer verdwijnen. Zwellingen kunnen pijnlijk zijn.
12,17
Zwellingen treden met name op plaatsen op waar de huid relatief ‘los’ verbonden is met de onderlaag. Denk hierbij aan oogleden, lippen, geslachtsorganen (schaamlippen en balzak), handen en voeten, tong en keel, darmen.
12,16, 17
Abdominale aanvallen gaan vaak gepaard met minder zichtbare zwellingen, extreme pijn, braken en diarree. 4,7,10
70% tot 80% van de patiënten meldden terugkerende aanvallen in de buik. 10
70% tot 80% van de patiënten meldden terugkerende aanvallen in de buik. 10
Laryngeale aanvallen kunnen dodelijk zijn doordat ze verstikking veroorzaken.7
50% van de patiënten zal minstens eenmaal in hun leven een laryngeale aanval doormaken. 4
50% van de patiënten zal minstens eenmaal in hun leven een laryngeale aanval doormaken. 4
Aanvallen in handen en voeten kunnen patiënten belemmeren bij het uitvoeren van alledaagse taken zoals computergebruik of autorijden. 1,11
Uit een studie onder patiënten met herhaalde hevige abdominale HAE aanvallen, bleek dat het bij 28%
van de patiënten gemiddeld meer dan 8 jaar duurde voordat zij tekenen van huidoedeem opmerkten. 10
Abdominale HAE aanvallen
Abdominale HAE aanval
Klachtenvrij
Er zijn geen verschillen in prevalentie bekend met betrekking tot ras, etniciteit of geslacht, maar de
frequentie van aanvallen ligt bij vrouwen mogelijk hoger. De leeftijd waarop de symptomen zich voor het
eerst openbaren kan variëren, maar ze kunnen zich soms al bij kinderen van 2 jaar manifesteren en
verergeren in de puberteit. 7,9,12
De eerste aanval van een acute zwelling ontstaat gemiddeld rond de leeftijd van 11 jaar. 3,17
De eerste aanval van een acute zwelling ontstaat gemiddeld rond de leeftijd van 11 jaar. 3,17
Bij wie komt HAE het meest voor?
Triggers
Hoewel veel aanvallen zonder een herkenbare trigger beginnen, kan er soms een relatie zijn met 12,13 :
Bepaalde voeding
Mentale stress
Fysiek trauma
Hormonale schommelingen
Infecties
Medicatie
Blootstelling aan kou
Niet-traumatische weefselcompressie
Lang zitten of staan
Prodromen
Voordat een aanval zich voordoet, kunnen patiënten last krijgen van een prikkelend gevoel, verstrakking
van de huid en/of ‘erythema marginatum’, -een niet-jeukende huiduitslag-, maar ook van 14,15,16 :
Vermoeidheid of malaise
Rusteloosheid
Misselijkheid
Gewrichtspijn
Buikkrampen
Angst of stemmingswisselingen
Door het onvoorspelbare karakter van HAE
kan de aandoening grote emotionele en psychosociale druk leggen op patiënten en hun verzorgers, met gevolgen voor hun kwaliteit van leven. 2,11
kan de aandoening grote emotionele en psychosociale druk leggen op patiënten en hun verzorgers, met gevolgen voor hun kwaliteit van leven. 2,11
De aanvallen beginnen meestal onverwachts
“Ons advies is iedere HAE-patiënt te informeren over triggers die mogelijk tot een HAE-aanval kunnen
leiden.”
De internationale WAO/EAACI-richtlijn voor management van hereditair angio-oedeem. 1
de
oorzaak
oorzaak
Mechanisme van de aandoening
Binnen het kallikreïne-kininesysteem, zorgt C1-esteraseremmer (C1-INH), voor remming van de
productie van bradykinine door de activiteit van plasmakallikreïne te reguleren. 4,17
Ongecontroleerde activiteit van plasmakallikreïne leidt tot een buitensporige productie van
bradykinine. 17
Bradykinine is een peptide die de voornaamste mediator is van een verhoogde doorlaatbaarheid van de
bloedvaten. Een HAE aanval wordt veroorzaakt doordat er vocht uit de bloedvaten treedt. 17
Wanneer de activiteit van C1-INH verstoord of geheel afwezig is, wordt het bradykinine-vormende pad
niet meer geremd, waardoor verhoogde hoeveelheden bradykinine vrijkomen en een HAE-aanval
veroorzaken. 4,17
Zelfs tussen aanvallen door, is de plasmakallikreïne-activiteit bij patiënten verhoogd. 18
Er zijn diverse vormen van HAE, maar type 1 en type 2 komen het meest voor 1,7
wordt gekenmerkt door goed werkend, maar verlaagde C1-INH concentraties. 1,19
wordt gekenmerkt door normale of verhoogde C1-INH concentraties maar een verlaagde werkzaamheid. 19
C1-INH
deficiëntie (HAE type 1)
deficiëntie (HAE type 1)
C1-INH
dysfunctie (HAE type 2)
dysfunctie (HAE type 2)
85%
15%
type1
type2
HAE type 1 en type 2 worden veroorzaakt door één van de meer dan 450 verschillende mutaties van het
SERPING1-gen, dat codeert voor C1-INH. Bij ongeveer 1 op de 4 patiënten is een de novo mutatie van SERPING1 verantwoordelijk voor de aandoening. 1
Er zijn ook andere vormen van HAE, zonder SERPING1-mutaties, zoals: 1,19
Er zijn ook andere vormen van HAE, zonder SERPING1-mutaties, zoals: 1,19
F12-genmutatie (HAE-FXII)
Angiopoïetine-1-genmutatie (HAE-ANGPTI)
Plasminogeen-genmutatie (HAE-PLG)
Onbekende genmutatie (onverklaarde HAE)
Aanvalshistorie is geen voorspeller voor de frequentie, ernst of locatie van toekomstige
aanvallen. 4,6
weet wat het verschil is
De diagnose HAE wordt vaak niet onderkend, zelfs niet bij patiënten met een familiaire historie 8
In een registerstudie van patiënten met HAE type 1 of type 2, had bijna 50% van de patiënten
aanvankelijk 1 of meerdere verkeerde diagnoses (185/418) gekregen. 8
Enkele veelvoorkomende, verkeerde diagnoses zijn 8,11:
Allergisch angio-oedeem
Appendicitis
Niet-allergisch angio-oedeem
Artritis
Galaandoening
Gastro-oesofageale reflux
Maagzweren
jaar
15 jaar is de gemiddelde vertraging van de diagnose HAE,
voor patiënten die eerder een verkeerde diagnose kregen. 8
voor patiënten die eerder een verkeerde diagnose kregen. 8
In een retrospectief onderzoek onder families met een voorgeschiedenis van HAE, bleek bijna 1 op de
10 patiënten overleden door verstikking. Bij de meesten van hen was geen diagnose gesteld. 21
Een (te) late diagnose kan ernstige gevolgen hebben
*In een retrospectieve studie onder 728 patiënten uit 182 families waarin de overlijdensgevallen onder
patiënten met HAE-C1-remmer werden geanalyseerd.
HAE aanval in het gelaat
Klachtenvrij
weet hoe u de
diagnose stelt
diagnose stelt
Weten hoe u HAE kan onderscheiden van andere vormen van angio-oedeem, kan helpen om in een vroeg
stadium een gepaste behandeling te starten. Bij het beoordelen van een patiënt zijn de volgende
aspecten van belang: 1
HAE onderscheiden
Terugkerende aanvallen
Eerste symptomen in de jeugd of adolescentie
Familiegeschiedenis
Optreden van prodromen, hevige buikklachten, of oedeem in bovenste luchtwegen
Afwezigheid van urticaria or wheals
Geen respons op behandeling met glucocorticoïden, adrenaline of antihistaminica
—De internationale WAO/EAACI-richtlijn voor management van hereditair angio-oedeem 1
“Ons advies is om kinderen uit families waarin HAE voorkomt zo snel mogelijk te testen, en ook alle
kinderen van een ouder die de aandoening heeft.”
Diagnostiek
bij verdenking van HAE 1
bij verdenking van HAE 1
Verlaagde werking C1-INH
Verlaagde concentratie C1-INH
Verlaagde concentratie C4
Verlaagde concentratie C1-INH
Verlaagde concentratie C4
Verlaagde werking C1-INH
Normale/verhoogde concentratie C1-INH.
Verlaagde concentratie C4
Normale/verhoogde concentratie C1-INH.
Verlaagde concentratie C4
Normale werking C1-INH
Normale concentratie C1-INH
Normale concentratie C4
Normale concentratie C1-INH
Normale concentratie C4
Waarschijnlijk HAE type 1 HAE
Waarschijnlijk HAE type 2 HAE
Herhaal de onderzoeken om de diagnose van type 2 te bevestigen
Als de symptomen zich blijven voordoen, herhaal de onderzoeken dan tijdens een aanval. Als de
bloeduitslagen normaal zijn, kan dit wijzen op een vorm van
HAE die wordt veroorzaakt door een andere mutatie dan type 1 of type 2
HAE die wordt veroorzaakt door een andere mutatie dan type 1 of type 2
Herhaal de onderzoeken om de diagnose van type 1 te bevestigen
Begin met het testen van:
C1-INH- werking
C1-INH - concentratie
C4 - concentratie
C1-INH- werking
C1-INH - concentratie
C4 - concentratie
ken de behandelmogelijkheden
Abdominale HAE aanval
Klachtenvrij
Er bestaan tegenwoordig diverse therapieën voor de behandeling en preventie van HAE-aanvallen bij
kinderen en volwassen patiënten.
De beschikbaarheid hiervan kan per land verschillen. Volgens de behandelrichtlijnen uit 2017 van de World Allergy Organization/ European Academy of Allergy en Clinical Immunology (WAO/EAACI), kan HAE zowel on-demand als preventief behandeld worden. 1,6
De beschikbaarheid hiervan kan per land verschillen. Volgens de behandelrichtlijnen uit 2017 van de World Allergy Organization/ European Academy of Allergy en Clinical Immunology (WAO/EAACI), kan HAE zowel on-demand als preventief behandeld worden. 1,6
Pre-procedurele profylaxe met C1-INH wordt aanbevolen voor alle medische, chirurgische en
tandheelkundige procedures die gepaard gaan met mechanische belasting van de luchtwegen en slokdarm (bijvoorbeeld bij een broncho- of gastroscopie).
Profylactische
behandeling 1
behandeling 1
Lange-termijn profylaxe moet geïndividualiseerd en overwogen worden bij alle ernstig symptomatische HAE patiënten. Houd hierbij rekening met o.a. de activiteit van de ziekte, frequentie van aanvallen en kwaliteit van leven.
Beoordeel bij elk bezoek of de patiënt in aanmerking komt voor lange-termijn profylaxe, waarbij
rekening moet worden gehouden met de mate van belasting door de aandoening en de voorkeuren van de
patiënt.
Dosering en behandelingsinterval moeten naar behoefte worden aangepast om de ziektebelasting zoveel
mogelijk te beperken.
Lange-termijn profylaxe
Korte-termijn profylaxe
On-demand
behandeling 1
behandeling 1
Volgens de WAO HAE richtlijnen dient bij elke aanval on-demand behandeling te worden overwogen en de
behandeling dient zo snel mogelijk te worden toegepast.
Aanvallen kunnen worden behandeld met C1-INH of een bradykinine-B2-receptor
antagonist.
Iedere patiënt dient te beschikken over voldoende medicatie om 2 aanvallen on-demand te kunnen
behandelen en moet deze altijd bij zich hebben.
Voor doorverwijzing kunt u terecht bij de volgende artsen:
Amsterdam UMC
Erasmus MC
Maastricht UMC+
UMC Utrecht
UMC Groningen
Erasmus MC
Maastricht UMC+
UMC Utrecht
UMC Groningen
Dr. D.M. (Danny) Cohn
Prof. dr. C.J. (Karin) Fijnvandraat
www.amc.nl
Dr. P.L.A. (Paul) van Daele
Dr. M.S. (Maurits) van Maaren
www.erasmusmc.nl
Dr. C.M.G. (Chris) Nieuwhof
Dr. M.C. (Marjan) Slot
www.mumc.nl
Dr. L.F.D. (Lize) van Vulpen
Dr. M.W. (Marloes) Heijstek
www.umcutrecht.nl
Dr. J.N.G. (Hanneke) Oude Elberink
www.umcg.nl
Prof. dr. C.J. (Karin) Fijnvandraat
www.amc.nl
Dr. P.L.A. (Paul) van Daele
Dr. M.S. (Maurits) van Maaren
www.erasmusmc.nl
Dr. C.M.G. (Chris) Nieuwhof
Dr. M.C. (Marjan) Slot
www.mumc.nl
Dr. L.F.D. (Lize) van Vulpen
Dr. M.W. (Marloes) Heijstek
www.umcutrecht.nl
Dr. J.N.G. (Hanneke) Oude Elberink
www.umcg.nl
HAE
behandelaren
behandelaren
